Hoe om te gaan met jongeren in rouw?

Tijdens de zwangerschap en de eerste drie levensjaren van een kind hecht hij of zij zich aan een ouder. Wat moet je doen als die hechting verscheurd wordt door het overlijden van één van de ouders? Moet je afleiding bieden aan jongeren die in een rouwproces zitten of moet je er juist over gaan praten? Riet Fiddelaers-Jaspers focust zich op het rouwproces van jongvolwassenen die een familielid zoals een broer, zus of ouder hebben verloren. In haar nieuwe boek Een rugzak vol verdriet legt ze duidelijk uit wat rouw  precies is en hoe je het beste met rouwende jongvolwassenen om kan gaan. Ook komen er ervaringen in voor van mensen die zelf iemand hebben verloren.

Hopelijk maak je het nooit mee, maar wat nou als een van de kinderen van een vriend of vriendin komt te overlijden? Hoe moet je omgaan met de andere kinderen van deze vriend(in)? Stuur je een kaartje en laat hem weten dat hij altijd tegen je kan praten over zijn gevoelens? Wat doe je als je merkt dat het andere kind helemaal niet zo verdrietig is en juist betere cijfers op school begint te halen?

Rouw heeft geen handleiding

Vanaf het moment dat je om iemand begint te geven en er hechting ontstaat tussen jullie, betekent dat ook dat er een moment van afscheid zal komen. Dit kan bijvoorbeeld ontstaan bij een vriendin van school, een huisdier, familie of zelfs iemand die je niet persoonlijk kent, zoals je favoriete auteur.

Rouw is niet iets dat systematisch verwerkt kan worden. Het is belangrijk om te weten dat iedereen rouwt op zijn eigen manier. De één sluit zich voor alles en iedereen af  – bang om weer gekwetst en alleen gelaten te worden – de ander klampt zich juist aan iemand vast, zodat hij of zij niet alleen hoeft te zijn.

Je karakter wordt gedeeltelijk bepaald door de verliezen die je mee maakt in je leven. De pijn die je ervaart vormt je als persoon en dat zal je altijd bij je moeten blijven dragen.  Er zijn heel veel omstandigheden die het rouwproces moeilijker kunnen maken. Denk hierbij aan een vermissing, zelfdoding, mensen die omgekomen zijn door geweld of vervolging of een dramatisch ongeluk. Bij deze omstandigheden kan je meestal geen afscheid nemen van je dierbare. Dit bemoeilijkt het proces, omdat er een grote kans bestaat dat je na gaat denken over alle leuke dingen die je nog had willen doen met de persoon. Hierdoor ga je focussen op het verleden en blijf je hangen in de pijn die je ervaart. Dat maakt het des te moeilijker om weer blijheid te kunnen ervaren in de dagelijkse dingen die je doet, maar ook bij je overwinningen.

Rouwen betekent niet dat je iemand moet vergeten. Rouwen gaat over hoe je de pijn die je ervaart omzet in iets dat je bij je draagt in plaats van iets dat je bent. Dit kost tijd. De rouwperiode wordt soms ook uitgesteld door iemand en die begint dan pas bijvoorbeeld na een jaar de pijn te voelen die hij of zij al die tijd verborgen heeft gehouden voor zichzelf en de rest van de wereld.  Uitgestelde rouw komt heel vaak voor bij jongeren, omdat ze heel druk zijn met hun dagelijkse leven en daarom vaak onbewust hun rouw even laten zoals het is. Dan kan de rouw opeens bij een gebeurtenis of gedachte weer naar boven komen. Het is daarom belangrijk om op zijn minst één volwassen persoon in je leven te hebben op wie je terug kan vallen. Hoe lang de rouwperiode duurt, verschilt per persoon. Bij sommigen duurt het een paar weken of maanden, terwijl bij anderen het jaren kan duren. Het is niet iets waar haast achter moet zitten.

Jongvolwassenen helpen bij het rouwproces

Marieke Langers-Fiddelaers schrijft in het voorwoord van Een rugzak vol verdriet over het verlies van haar broertje toen zij 12 jaar was. Ze beschrijft hoe dit voor haar was en hoe ze het heeft ervaren. Ze legt uit dat mensen rekening moeten houden met het verdriet van rouwende mensen, maar dat ze vooral normaal moeten doen.

Als ‘buitenstaander’ in het rouwproces kan het heel moeilijk zijn om te bepalen hoe je om moet gaan met iemand die aan het rouwen is. Als je nooit mee hebt gemaakt wat de jongere in kwestie meemaakt, moet je niet zeggen ‘Ik begrijp het’, want de waarheid is dat je het niet begrijpt. Hierdoor zal hij of zij zich nog meer onbegrepen voelen dan dat hij of zij al deed. Het is belangrijk dat je vraagt wat ze willen en dat je goed luistert naar alles wat ze vertellen. Jongvolwassenen hebben namelijk ook behoefte aan een luisterend oor, zelfs als ze dit niet zo laten blijken. Zodra ze je in vertrouwen nemen en besluiten om over hun verdriet te praten, relativeer hun verdriet dan niet. Als ze gaan huilen, droog hun tranen niet, want dan neem je de gevoelens van ze af. Het is belangrijk dat je ze laat uitpraten en geen woorden in de mond legt. Laat ze praten als hij of zij dat wilt. Hebben ze hier geen behoefte aan, laat ze dan in ieder geval weten dat ze naar je toe kunnen komen als dat veranderd.

Scholen kunnen ook bijdragen aan het rouwproces van hun leerlingen. Ze kunnen bijvoorbeeld een rouwgroep oprichten. Hier kunnen de studenten  praten over hun verlies. Ze zijn dan onder leeftijdsgenoten die hetzelfde hebben meegemaakt en kunnen samen rouwen om hun geliefden. Dit geeft een vorm van vertrouwen aan de mensen die deelnemen. Ze zullen zich minder eenzaam en meer begrepen voelen.

Door middel van de ervaringen die vermeld staan in Een rugzak vol verdriet zullen rouwende jongeren zich realiseren dat ze niet alleen zijn. Het geeft ze steun en ze leren zichzelf beter begrijpen. Het vertelt ze dat rouw voorkomt in alle vormen en maten en dat ze dit op hun eigen manier mogen doen. Vind iemand die je vertrouwt en deel je gevoelens met hem of haar. Laat de pijn toe en koester de mooie momenten met je dierbaren.

Mensen denken vaak dat de dood niet zo’n grote rol speelt in het leven van jonge mensen. Helaas is dit niet zo. Vanaf een jonge leeftijd worden kinderen al geconfronteerd met de sterfelijkheid van de mensen om hun heen. Een jongvolwassene zijn is vaak al moeilijk genoeg, wanneer daar de dood van je vader of moeder, een broer of zus bij komt kijken stort de wereld om hun heen in. Een rugzak vol verdriet gaat over hoe ze proberen om hun wereld stukje voor stukje weer bij elkaar te sprokkelen en hoe jij daar bij kan helpen.