Fragmenten uit ‘Met zen de planeet redden’

Thich Nhat Hanh – monnik, zenleraar, schrijver en vredesactivist – in 1926 geboren in Vi­etnam, organiseerde direct na het uitbreken van de oorlog een van de grotere geweldloze verzetsbewegingen van deze tijd, gebaseerd op de principes van Ghandi. Hij werd door Martin Luther King voorgedragen als kandidaat voor de Nobelprijs voor de Vrede en woonde ruim twintig jaar in ballingschap in Frankrijk, waar hij het meditatiecentrum `Plum Village’ oprichtte.

De afgelopen tien jaar heeft hij over de hele wereld vele lezingen en retraites gehouden en velen geïnspireerd. Zijn mildheid en bescheidenheid, zijn grote maatschappelijke betrokkenheid en het feit dat hij voorleeft wat hij zegt, maken hem zeer geliefd. In simpele bewoordingen weet hij de essentie van de boeddhistische leer uit te leggen, direct gekoppeld aan de praktijk van het dagelijks leven. In januari 2022 is hij vredig in Vietnam overleden.

Met zen de planeet redden is zijn allerlaatste boek en biedt een oplossing aan iedereen die zich machteloos voelt bij de grote problemen van deze tijd. Hier kunt u een paar fragmenten uit het boek lezen.

Voorwoord van Zuster True Dedication

Thich Nhat Hanh (of ‘Thay’, zoals wij hem noemen), is een dichter, geleerde, vredesactivist, zenleraar en een man van actie. Hij is de belichaming van inspirerende, daadkrachtige, meedogende en moedige betrokkenheid, die zijn oorsprong vindt in sereniteit en inzicht. Thay leert ons dat de beoefening van meditatie niets anders is dan ‘diep kijken in het hart van de werkelijkheid, om dingen te zien die anderen niet kunnen zien’. En, vervolgt hij, ‘zodra er sprake is van zien, dient handelen te volgen. Wat is anders het nut van zien?’
Gedurende de ruim negentig jaar dat hij leeft, heeft de monnik Thay opvallende manieren weten te vinden om zijn meditatie- en mindfulnessbeoefening te combineren met buitengewone acties voor vrede en sociale rechtvaardigheid. Hij heeft heel veel tijd en energie gegeven aan de opleiding van de volgende generatie geëngageerde boeddhisten en aan de oprichting van gezonde, mindful levende gemeenschappen, zodat zij katalysators voor verandering in de wereld kunnen blijven.

Voordat Thay in de jaren zestig naar het Westen kwam om daar op te roepen tot vrede, richtte hij in Vietnam een beweging van duizenden sociaal werkers op. Hij werd een belangrijke stem voor geweldloze sociale verandering en werkte samen met dr. Martin Luther King Jr. Zij deelden het visioen van een ‘liefdevolle gemeenschap’, waarin verdeeldheid, discriminatie en haat overwonnen zouden worden, een gemeenschap waarin echte verzoening mogelijk is, onder alle mensen en tussen alle landen.

In de jaren zeventig van de vorige eeuw redde Thay samen met vrienden en collega’s bootvluchtelingen voor de kust van Singapore en initieerde hij een van de allereerste internationale milieuconferenties in Europa. In de decennia die volgden ontwikkelde Thay mindfulnessonderricht met toepassingsmogelijkheden voor het dagelijks leven, dat voor miljoenen mensen toegankelijk werd. Hij deelde zijn visie voor meedogend leiderschap met politici, zakenmensen, leraren, activisten en recentelijker met Silicon Valley ceo’s. Op basis van zijn directe, vaak pijnlijke, persoonlijke ervaringen tijdens onrustige en polariserende tijden, ontwikkelde hij een eenvoudige maar krachtige ethische gedragscode voor de wereld, die als een helder kompas kan dienen voor de toekomst.

Op dit moment staan we op een uiterst belangrijk kruispunt van crises: ecologische verwoesting, grote klimaatveranderingen, toenemende ongelijkheid, uitbuiting, rassendiscriminatie en de blijvende gevolgen van een verwoestende pandemie. De toestand is meer dan dringend. Om deze uitdagingen met alles wat we in ons hebben aan te kunnen gaan, zullen we manieren moeten vinden om onze helderheid, moed en ons mededogen te versterken. De cultivering van een krachtige meditatie- en mindfulnessbeoefening is niet een soort drug waarmee je alles wat er speelt kunt ontvluchten, maar een manier om onze geest werkelijk tot rust te brengen en diep te kunnen kijken, zodat we onszelf en de wereld helder kunnen zien. Met dit fundament van helderheid en inzicht kunnen we gepast en effectief handelen, de situatie transformeren en een regeneratieve samenleving scheppen waarin al het leven wordt gerespecteerd.

Thay vertelt ons dat ‘de wereld geen behoefte heeft aan weer een nieuwe ideologie of leer, maar aan een vorm van ontwaken die onze geestkracht kan herstellen’. Dit boek, dat door zijn leerlingen is geredigeerd, bevat zijn meest inspirerende en tijdloze onderricht voor de komende generatie, samen met zijn handreikingen waarmee we onze pogingen om de samenleving en de planeet te helpen kunnen volhouden zonder op te branden. Bijna tien jaar geleden vroeg Thay ons om met dit boek aan de slag te gaan en we verheugen ons erover dat het uiteindelijk gelukt is om zijn krachtige zenonderricht over diepe ecologie, geëngageerd handelen, gemeenschapsopbouw en collectief ontwaken uit zijn teksten, lezingen, interviews en vraag-en-antwoord-sessies te verzamelen en in één boek samen te brengen. Thay geeft ons een heel praktische gedragscode voor het dagelijks leven, die ons kan leiden bij het nemen van beslissingen en handelen, die de alledaagse gewoonten die ons weerhouden kan transformeren en ons in het hart van ieder moment in contact kan brengen met vreugde en zingeving. Thay legt uit dat we zonder zo’n gedragscode – zonder een geestelijke dimensie als leidraad voor het dagelijks leven – alles zullen verliezen.

Voordat Thay in 2014 door een zware beroerte werd getroffen, kregen velen van ons die met hem samen hadden geleefd en beoefend, de kans om zijn leiding direct te ervaren. Hij voedde ons en daagde ons uit, bemoedigde ons en ging soms tegen ons tekeer. Hij was teder als een opa en krachtig als een krijger. Soms gebruikte hij ons als enkele van zijn vele armen van geëngageerd handelen in de wereld. En wat het ook was, het moest altijd direct gebeuren. (Ik heb geleerd dat je als jonge leerling nooit aan je leraar moet vragen ‘Weet je het zeker?’) Zoals dat hoort bij zen waren er momenten waarop Thay zei: ‘Hou eens op met doen, ga zitten!’ En er waren momenten waarop hij ons bij zich riep, we van onze meditatiekussens moesten opstaan en de meditatiezaal moesten verlaten, omdat we iets urgents dringend moesten afmaken. Er waren dagen waarop iets zo dringend moest gebeuren, dat het – zei hij vriendelijk glimlachend en met een glinstering in zijn ogen – ‘niet nodig was om te lunchen. Het menselijk lichaam kan enkele dagen zonder eten.’ En er waren dagen waarop hij zag dat we zo hard aan het werk waren dat we vergaten te eten en hij snel naar de keuken ging om voor ons hete soep voor het avondeten te maken.

Thay’s mededogen, zijn licht en zijn heldere, doordringende blik, zijn moeilijk onder woorden te brengen. Het valt niet mee om uitdrukking te geven aan zijn vriendelijkheid en warmte en het is nauwelijks uit te leggen hoeveel liefde en vertrouwen hij onvoorwaardelijk geeft aan iedereen die hem als zijn leraar beschouwt. Thay moedigt ons aan om vrijmoedig een totaal nieuwe manier van leven en doen voor ogen te houden en om nooit bang te zijn om te dromen. Hij herinnerde ons eraan dat we hoe dan ook altijd samen moeten werken en nooit alleen. Als reisgenoten op het pad nodigen we je uit om met ons mee te gaan, op reis naar het hart van zijn leer over zen en het redden van de wereld.

Zes beginselen van samenzijn

– T.D.

Thay leerde ons dat de kracht van de gemeenschap afhankelijk is van de onderlinge harmonie. Zonder harmonie verspillen we veel energie doordat we aan elkaar gaan lopen trekken en dan is er geen energie meer over om aan de gedeelde aspiratie te werken. In Plum Village legt Thay de nadruk op het belang van de cultivering van de Zes Harmonieën: lục hoà, 六和. Deze beginselen uit de boeddhistische traditie vertaalt hij soms als de ‘Zes Saamhorigheden’. Zij staan voor zes gebieden van het gemeenschapsleven en samenwerking, waarin we actief harmonie kunnen ontwikkelen.

Fysieke aanwezigheid

Het is belangrijk dat we er voor elkaar zijn. Het is belangrijk dat we onze tijd, energie en fysieke aanwezigheid gebruiken om er voor elkaar en onze gedeelde aspiratie te zijn. Je wilt dat je vrienden en collega’s op je kunnen rekenen, iemand zijn bij wie ze altijd terechtkunnen. In de boeddhistische traditie wordt dit beginsel ook weleens de harmonie van ‘onder één dak’ leven of samenkomen genoemd. Het is de collectieve kracht die ontstaat wanneer we ons engageren om samen te komen, fysiek aanwezig te zijn; op het beeldscherm, of in het echte leven, en mee te helpen aan de ontwikkeling van collectieve energie en collectief inzicht. Je kunt je met betrekking tot je eigen gemeenschap of netwerk afvragen: ben ik er wel echt? Verbind ik me met hart en ziel? Ben ik iemand op wie anderen kunnen rekenen? Hoe kan ik voorwaarden scheppen die inspireren en aanzetten tot samenzijn?

Gedeelde middelen en voorzieningen

Hoe meer we delen, hoe groter de harmonie kan worden. Dit kan heel  eenvoudig  doordat  iedereen  bijdraagt  aan de hapjes, voorzieningen of kosten, maar kan ook verder gaan door ruimten te delen of te investeren. In Plum Village zijn alle middelen gemeenschappelijk en iedereen heeft inspraak in beslissingen over de manier waarop deze middelen worden gebruikt. Dit werkt heel bindend. Het is een heel concrete manier om interzijn te oefenen. Het helpt ons bij het loslaten van het idee dat iets van ons – als individu – is en bij het nemen van beslissingen ten behoeve van het collectief. Je kunt jezelf afvragen: deel ik genoeg? Ben ik bezitterig over iets en werkt dat blokkerend? Zijn er meer dingen die we kunnen delen, zodat het vertrouwen in elkaar en de verbondenheid met elkaar ook zichtbaar wordt?

Gedeelde ethische beginselen

Het is heel belangrijk dat we het eens zijn over de waarden en richting die het hart van ons samenzijn en samenwerken vormen. Deze kunnen we vormgeven in een eenvoudig missionstatement, een concrete gelofte van geweldloosheid en inclusiviteit, of specifieke gedragsregels om grenzen aan te geven en geschillen op te lossen. Deze functioneren als een leidraad, als iets wat ons samenbindt. De Vijf Aandachts- oefeningen vormen een krachtige blauwdruk die door duizenden gemeenschappen over de hele wereld als baken worden gebruikt. Afhankelijk van wat een gemeenschap samenbindt, kun je een eigen variant maken, passend bij de eigen context, cultuur en overtuiging.

Inzichten en opvattingen delen

Thay zegt altijd dat tolerantie, inclusiviteit  en  openheid voor andere opvattingen grondbeginselen zijn als we dogmatisme, discriminatie, haat en geweld willen voorkomen. Inzichten en opvattingen delen, wil niet  zeggen  dat  we ook allemaal dezelfde inzichten en opvattingen  hebben. We bedoelen hier dat we vastbesloten zijn een omgeving te creëren waarin alle opvattingen en stemmen veilig geuit en gehoord kunnen worden. We proberen onze opvattingen niet aan anderen op te leggen. We proberen ruimte te creeren voor allerlei mogelijke opvattingen en staan open om de dingen opnieuw te bekijken. We moeten bereid zijn om het bekende los te laten, zodat we open kunnen staan voor de inzichten en ervaringen van anderen. Zo kan er op een vanzelfsprekende manier een authentiek, collectief inzicht ontstaan, een ‘harmonie aan opvattingen’.

Delen vanuit het hart

Zowel het Vietnamees als Chinees kent één woord voor hart en geest. Dit beginsel wordt daarom ook weleens het beginsel van ‘harmonische gedachten’ genoemd. Het bete- kent dat we onze eigen ervaringen zo precies en getrouw mogelijk proberen uit te drukken en dat we ons best doen om ruimte te creëren zodat anderen ook vanuit hun hart kunnen spreken. Op deze manier kunnen we een diep ver- trouwen en een grote solidariteit opbouwen. Wat speelt er echt voor jou en mij? Wat is onze grootste zorg voor de gemeenschap? Wat zijn onze diepste dromen? Als we onze in- zichten en opvattingen oprecht kunnen delen en het houden bij onze eigen ervaringen (en angsten), kunnen vrienden en collega’s ons veel beter horen en begrijpen, en dan kan er wederzijds begrip ontstaan.

Meedogende communicatie

Het is belangrijk dat we elkaar beloven dat we op ons spreken zullen letten, dat we terughoudendheid zullen betrachten zodat we niemand kwetsen. Middelen en doel gaan hand in hand. We doen meer dan ‘de waarheid spreken’ – wat slechts onze perceptie van de waarheid is –, we nemen ook de verantwoordelijkheid voor de gevolgen. Harde, rechtstreekse, onhandige, zogenaamde waarheden, kunnen een gewelddadig effect hebben en vertrouwen schaden. In Plum Village oefenen we om ons uit te spreken op een rustige en meedogende manier, om onze opvattingen uiteen te zetten, en vervolgens oefenen we om ze weer los te laten. We doen ons best om ze niet te gaan verdedigen. Als er tijdens een bijeenkomst heftige emoties opkomen, gaan we naar buiten en maken we een wandeling van tien minuten voor we weer naar binnen gaan, zodat we daarna rustiger kunnen vertellen wat ons op het hart ligt. Als de communicatie tussen twee of meer van ons om de een of andere reden is verstoord, doen we ons best om een aparte sessie van diep luisteren te organiseren, zodat we gaan begrijpen wat de wortel van de onenigheid is, hoe ieder van ons de situatie ervaart en wat onze grootste bezorgdheid is.

De bewoners van Plum Village hebben allerlei verschillende nationaliteiten, achtergronden en komen uit heel verschil- lende culturen. Maar iedereen heeft een ‘plek aan tafel’, of een zitkussen in de kring. We hebben allemaal gekozen voor dit oefenpad, dit is de basis van ons samenzijn. Thay leerde ons om iedereen die we ontmoeten te zien als ‘een nieuw te ontdekken land’. Iedereen heeft zijn eigen waarde, iedereen heeft een talent dat onthuld en gecultiveerd dient te worden. Dit geldt in iedere gemeenschap, in ieder team van mensen die samenwerken. Het is aan ons om de voor- waarden te scheppen waarin iedere bloem in de tuin op zijn eigen unieke manier tot bloei kan komen.

De afgelopen veertig jaar heeft Thay een laagdrempelig netwerk van gemeenschappen voor mindful leven opgebouwd, met duizenden plaatselijke meditatie sangha’s in de Plum Village-traditie. Deze worden ondersteund door een twaalftal kloosters in Europa, de VS en Azië. De Earth Holder Sangha is de tak aan de Plum Village-boom die Thay’s leer over het geëngageerd boeddhisme, etnische en sociale gelijkheid, en interzijn met Moeder Aarde breder bekend maakt. Earth Holder sangha’s komen iedere maand samen, online of fysiek, om te mediteren, inzichten en ervaringen uit te wisselen over het toepassen van oefeningen voor Moeder Aarde in het dagelijks leven, en om aarde-helende, meedogende directe acties te promoten.

De Wake Up Movement is een internationaal netwerk van jonge mensen die plaatselijke ‘verzetsgemeenschap- pen’ willen oprichten met de Vijf Aandachtsoefeningen als richtlijn. Ze komen wekelijks of maandelijks samen om te mediteren en mindfulness te beoefenen, om een toevluchts- oord van samenzijn en inspiratie te creëren en om heling en mededogen te sturen aan onze verdeelde samenleving. De arise-Sangha, een andere groep in de Plum Village-traditie, onderzoekt de dynamiek van ras, intersectionaliteit en sociale rechtvaardigheid als dharmapoorten voor collectief ontwaken.

De bouw van sterke gemeenschappen voor helen, ont- waken en rechtvaardigheid voor de aarde, vraagt dat veel verschillende ervaringen en opvattingen hierin worden opgenomen. Thay’s onderricht over samenzijn, harmonie en inclusiviteit inspireert een gezamenlijke benadering van leiderschap, die de aanwezigheid en stem van gemarginaliseerde gemeenschappen laat klinken. In gemeenschap samenkomen helpt bij de ontwikkeling van de vaardigheden diep luisteren en meedogend spreken, en helpt ons om te leren hoe we tot een harmonie kunnen komen als er verschillende opvattingen zijn. Hierdoor wordt  het  mogelijk om diepgewortelde inclusieve gemeenschappen te bouwen, die geestelijke solidariteit bieden, een waarachtig collectief inzicht ontwikkelen en een toevluchtsoord en plek van vernieuwing voor iedereen zijn.

De geest van gemeenschap kun je overal cultiveren, waar je ook bent. Net als bij een boom begint een wonder klein en eenvoudig. Als het niet mogelijk is om je energie te investeren in een meditatieve sangha, een plaatselijke affiniteitsgroep, activistennetwerk of ngo met dezelfde doelstellingen, dan kan het bouwen aan een gemeenschap beginnen waar je woont en werkt, en met de mensen met wie je al veel tijd doorbrengt. Je kunt heel eenvoudig met enkele collega’s, buren of gelijkgestemde vrienden samenkomen om thee te drinken en even los te komen van de bestaande verhoudingen, om van hart tot hart te spreken en echt te luisteren naar de zorgen van de ander. Dit kan heel veel goeddoen.

Toen we een keer in New York waren voor een serie lezingen, werd aan enkele van onze nonnen en monniken gevraagd om een twee uur durende mindfulness-sessie te leiden voor jonge journalisten van de New York-redactie van de Huffington Post. Ik weet nog dat ik dacht: in twee uur tijd kunnen we toch nooit iets veranderen? Uiteindelijk besloten we om alleen een geleide meditatie met ontspanningsoefeningen van twintig minuten te geven met aansluitend een korte lezing van tien minuten. De rest van de tijd – anderhalf uur dus – zouden we alleen maar luisteren. We gaven de jonge journalisten de ruimte om diep vanuit hun hart te spreken en we volgden onze adem terwijl we luisterden naar alles wat ze kwijt wilden. We vroegen ze: ‘Waarom ben je hier? Waarom wilde je eigenlijk journalist worden? Wat is je diepste aspiratie? Wat is je grootste angst? Waar word je blij van?’ Ik weet nog dat sommigen moesten huilen terwijl ze spraken. Aan het eind van de bijeenkomst zei een van hen dat ze voor het eerst het gevoel had dat ze echt aan waren gekomen, als team, in het kantoor en in hun leven. Een ander zei dat ze voor het eerst echt wisten wie hun collega’s waren. Soms moeten we gewoon ons masker laten vallen, onszelf zijn en onze stinkende best doen op de weg die wij als mens gaan, samen met anderen.

Succes en vrijheid

Kun je tegelijkertijd ambitieus en mindful zijn? Kun je vastberaden voor succes gaan en ook een eenvoudig leven leiden? De machtsvraag is een belangrijke, omdat veel van ons onze macht misbruiken, ook al is die niet groot. Ouders kunnen de autoriteit over hun kinderen misbruiken en zich tegelijkertijd ook machteloos voelen, niet in staat om hun kinderen te veranderen of te helpen. Macht is al- tijd beperkt, ook politieke en economische macht. Zelfs de president van de Verenigde Staten kan zich machteloos voelen en multimiljonairs eveneens.

Wat zegt de Boeddha over macht en autoriteit?  In het boeddhisme spreken we over drie soorten macht die iedereen nastreeft. In het Chinees staan ze bekend als 三德 (tam đức in het Vietnamees). Het kan geen kwaad om deze drie machten na te streven, omdat deze machten jou en anderen geluk kunnen brengen. Het gaat om een ander soort macht dan rijkdom, roem, invloed en seks.

De eerste macht is de macht van het doorsnijden (斷德, đoạn đức). Dit is de kracht waarmee je begeerte, woede, angst, wanhoop of jaloezie doorsnijdt, deze zijn als oprijzende vlammen die je verteren. Als je je hiervan kunt bevrijden, zul je meteen heel gelukkig zijn. Als we objecten van begeerte najagen, zijn we als vissen die in het aas hap- pen. Het aas verbergt een haakje en velen van ons kunnen de haak in dat wat we begeren niet zien en dus worden we aan de haak geslagen. Maar met het zwaard van inzicht kun je het gevaar, de haak, in dat wat je begeert zien en de begeerte doorsnijden. Hetzelfde geldt voor onze woede en jaloezie, we gebruiken het zwaard van inzicht om onszelf te bevrijden.

De tweede macht is de macht van begrijpen (智德, trí đức). Als je over voldoende mindfulness beschikt, cultiveer je concentratie. Met mindfulness en concentratie kun je diep kijken en een doorbraak naar het hart van de werkelijkheid krijgen. Je kunt jezelf bevrijden van onjuiste opvattingen, misvattingen en onjuiste waarnemingen. Dan ben je vrij.

Manjushri, de bodhisattva van wijsheid, wordt altijd afgebeeld met het zwaard van wijsheid. Met dit zwaard kan hij alle soorten misvattingen doorsnijden. Als meditatiebeoefenaar, beoefenaar van mindfulness, kun je problemen met wijsheid oplossen. Je krijgt diepe inzichten en een grote vrijheid. Niemand kan je dit afnemen, niemand kan je met een pistool van je wijsheid beroven.

Met de eerste geestkracht – de macht van het doorsnij- den – bevrijd je je van begeerte en woede. De tweede geest- kracht – de macht van het begrijpen – helpt je bij het op- ruimen van waanvoorstellingen en misvattingen. De derde geestkracht is de macht van de liefde (恩德, ân đức). Dit is de kracht om anderen lief te hebben, te vergeven en accepteren en om je begrip en liefde aan te bieden. Sommigen van ons kunnen een ander niet accepteren, of vinden het heel moei- lijk om de situatie zoals die is te accepteren. Dan zeggen we: ‘Als zij niet veranderen, waarom zou ik het dan wel doen? Als zij zo door blijven gaan, dan mag ik het toch zeker ook op mijn eigen manier blijven doen?’ Maar zodra we anderen accepteren zoals ze zijn, zodra we de situatie accepteren, kunnen we in vrijheid verdergaan. Dan reageren we niet langer, maar handelen we echt. Altijd maar reageren brengt ons nergens. Maar met de kracht van de liefde en acceptatie, kun je vrijuit en met liefdevolle vriendelijkheid en wijsheid responderen, en de situatie veranderen. Het vermogen tot acceptatie en vergeven is een enorme krachtbron.

Als je de tijd neemt om deze drie machten te cultiveren, loop je geen gevaar meer. Hoe groter je macht, hoe gelukkiger je zult zijn en hoe gelukkiger de mensen om je heen zullen zijn. Met deze drie machten zul je nooit het slachtoffer van je succes worden. Dan is het niet gevaarlijk om over geld of roem te beschikken, omdat je deze zult gebruiken om anderen, de samenleving en de planeet te helpen. Het is niet zo dat een goede meditatiebeoefenaar altijd moet streven om arm te zijn. Het is niet verkeerd om wat geld te hebben, maar je moet wel weten hoe je dit geld kunt gebruiken om je ideaal van mededogen en begrip te bereiken.

In geestelijke tradities spreken we over ‘vrijwillige armoede’. Je wilt eenvoudig leven, zodat je niet al je tijd aan geld verdienen hoeft te besteden. Je wilt meer tijd om echt van andere dingen te kunnen genieten – van de wonderen van de planeet of de mensen die je dierbaar zijn. Eenvoudig leven geeft je meer tijd om van het leven te genieten. Misschien ben je ‘arm’, maar dan heb je daar zelf voor gekozen. In wezen ben je heel rijk, omdat alles van jou is: de zonneschijn, de blauwe lucht, het vogelgezang, de bergen. Ieder moment van de dag is van jou. Er zijn mensen die heel rijk zijn in geld gerekend, maar die de lucht en de bergen niet hebben en ook geen tijd voor hun dierbaren. De boeddhistische leer is hier heel duidelijk over. Het boeddhisme is niet tegen het hebben van geld of een goede positie. Als je over ware geestkracht beschikt, als je over de kracht beschikt om je begeerte te doorsnijden en als je inzicht en liefde hebt, ken je een grote vrijheid en geluk.

En als je geld, macht of invloed hebt, helpt dit je bij het realiseren van je bodhisattva-ideaal.

Met zen de planeet redden

Voor iedereen die zich machteloos voelt bij de grote problemen van deze tijd, biedt dit boek een oplossing. We kunnen namelijk onze geest veranderen – en dat maakt het verschil. Mindfulness verandert hoe we naar de wereld kijken en erover denken, hoe we handelen, hoe we omgaan met onze naasten, en hoe we reageren in een crisis.

Vol met voorbeelden van engagement, inspirerende boeddhistische verhalen en toegankelijke, dagelijkse meditaties. Een spirituele gids die de weg opent naar verandering.